مشخصات گیاه هل

گیاه هل

گیاه هل گیاهی است علفی بلند که دارای ساقه زیرزمینی منشعب ضخیم و نسبتا طویل است. از این ساقه زیرزمینی ساقه های هوایی شبیه برگ به هم پیچیده به ارتفاع ۳ _ ۲ متر که از قاعده این ساقه یک یا دو ساقه گل دهنده به ارتفاع تا یک متر ظاهر میشود.

گل های آن کوچک به طول ۴ _۲/۵ سانتی متر به رنگ سفید یا سبز روشن و در قسمت مرکز آن به رنگ بنفش است. میوه آن تخم مرغی شکل کوچک به طول ۲_۱ سانتی متر (در بعضی انواع طولانی تر)  که به طور متوسط  ۲۰ _۱۵ (در بعضی کمتر یا بیشتر)  دانه به رنگ قهوه ای سبز، زاویه دار و معطر در آن وجود دارد.

هل معمولا برای  اینکه عطر آن حفظ شود به صورت میوه و یا کپسول آن نگهداری میشود و در مواقع مصرف کپسول را شکسته و دانه ها را خارج میسازند، پوست کپسول آن نیز دارای اسانس است.

گیاه هل یک گیاه مناطق حاره است که احتیاج به هوای گرم و باران متوسط سالیانه در حدود ۳۵۰_۲۵۰ سانتی متر دارد. در جنگل های هندوستان سابقا مرسوم بود.

محل کاشت هل

در مناطقی که گیاه هل وجود داشت درختان جنگل را می بریدند که نور کافی داخل جنگل شود و به این ترتیب به گیاهان کوچک هل فرصت داده میشد که رشد کرده و بلند شوند و محصول فراوان بدهند و پس از چند سال که بهره برداری از هل تمام میشد، این قطعه را رها کرده و قطعه دیگری از جنگل را جنگل تراشی میکردند تا مزارع بزرگ وسیع هل ایجاد شود، ولی امروزه این رویه متروک شده و هل را از طریق کاشت قطعاتی از ساقه زیرزمینی متورم آن ازدیاد می نمایند و مزارع بزرگ در مناطق مناسب ایجاد میکنند.

گیاهانی که به این ترتیب با فاصله ۴_۳ متر از یکدیگر رشد می نمایند از سال چهارم شروع به میوه دادن میکنند و بهره برداری از آن ها ۱۵_۱۰ سال ادامه می یابد و در آن زمان است که به سبب پیری نهال ها باید مزرعه را که دیگر بهره اقتصادی ندارد، ترک کرده و مزرعه دیگری ایجاد نمایند.

بهره برداری چه موقع آغاز میشود؟

کپسول های میوه وقتی که کاملا رسید و پر از دانه شد چیده میشود و بهره برداری وقتی آغاز میشود که لااقل سه چهارم میوه ها رسیده باشند، ولی هنوز پوست آن ها سبز است و چون میوه ها همه در یک زمان نمی رسند چیدن میوه ها در ۶_۵ بار صورت میگیرد. به طور متوسط از هر هکتار مزرعه هل در حدود ۲۰۰ _ ۱۰۰ کیلوگرم کپسول یا میوه خشک هل به دست میآید.

در حدود ۸۰ درصد مصرف هل دنیا از هندوستان صادر میشود و این مقدار در حدود ۳۰۰۰ _ ۲۵۰۰ تن در هر سال است که به همین میزان نیز در داخل هندوستان به مصارف داخلی میرسد.

هل علاوه بر مصارف آن به عنوان ادویه، در طب سنتی نیز کاربردهایی دارد. در حال حاضر متأسفانه از نظر طب سنتی زیاد طرف توجه نیست ولی از نظر ادویه و سایر مصارف غذایی بسیار مورد توجه است. در عربستان سعودی قهوه معروفی مرسوم است که در مهمانی های خود می دهند به نام قهوه هل.

طرز تهیه قهوه هل

برای درست کردن قهوه هل به این ترتیب عمل میشود که ابتدا دانه های قهوه را سرخ کرده و بو می دهند و آن را کوبیده و نرم کرده و آماده می نمایند. پس از آن کپسول های سبزرنگ هل را با دست شکسته و با دانه های هل در آب جوش می ریزند و کمی هم زعفران و میخک از نظر عطر خاص به آن اضافه می نمایند و سپس مقداری قند و در آخر قهوه کوبیده شده را به آن اضافه می نمایند، پس از اینکه ۳_۲  دقیقه جوشید قهوه هل آماده نوشیدن است.

معمولا برای هر فنجان متوسط قهوه در حدود ۲ قاشق چای خوری کپسول هل و دانه هل مصرف میشود. در پوسته خارجی کپسول میوه و همچنین در دانه های سیاه و قهوه ای ریز هل در هر دو اسانس وجود دارد که از طریق تقطیر گرفته میشود.

مقدار اسانس در حدود  ۵_۳/۵ درصد وزن کل میوه است. از اسانس هل در عطرسازی و براي معطر کردن توتون بعضی از انواع سیگارها نیز در تجارت استفاده میشود. استاندارد در بازرگانی هل گونه  A .subulatum عبارت است از: در تمام میوه خاکستر ۶_ ۵/۴۹ درصد، اسید غیر محلول ۰/۴۳_ ۰/۲۷ درصد،
اسانس ۱/۵ _ ۰/۵ درصد و در تخم آن: خاکستر ۴/۵۷_ ۳/۴۵ درصد، اسیدهای غیر محلول ۱/۳ _۰/۳۱  درصد، اسانس ۲ _ ۰/۹ درصد و به طور کلی اسانس
در هل تجارتی ۴/۸ _۱ درصد می باشد.